วัฒนธรรมหมากและการจัดการหมากของตำบลบางสวรรค์ อำเภอพระแสง จังหวัดสุราษฎร์ธานี (Betel Nut Culture and Betel Nut Management in Bang Sawan Sub-district, Phrasaeng District, Suratthani Province)

Abstract

งานวิจัยเรื่องวัฒนธรรมหมากและการจัดการหมากตำบลบางสวรรค์ อำเภอ พระแสง จังหวัดสุราษฎร์ธานี มีวัตถุประสงค์เพื่อสำรวจ ศึกษา ลักษณะของหมากและ การมีอยู่ของหมาก วัฒนธรรมหมากและการจัดการหมากของตำบลบางสวรรค์ในปัจจุบัน และเพื่อหารูปแบบการจัดการหมากที่นำไปสู่การเสริมสร้างคุณภาพชีวิต ใช้วิธีการศึกษาจากเอกสาร การเก็บรวบรวมข้อมูลภาคสนาม นำเสนอการวิจัยด้วยวิธีการพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า 1) ลักษณะของหมากและการมีอยู่ของหมากในตำบล บางสวรรค์มี 3 พันธุ์ คือ หมากพื้นเมือง หมากพันธุ์ใหม่ และหมากป่า แต่เดิมนิยม ปลูกพันธุ์พื้นเมืองโดยปลูกปะปนไม้อื่นและปลูกเป็นแนวเขตแดนเพื่อใช้ในครอบครัว ภายหลังปลูกเป็นสวนแยกต่างหากจากพืชชนิดอื่น ปัจจุบันมีการปลูกทุกพื้นที่ชุมชนแต่ลดลงเนื่องจากชาวบ้านนิยมปลูกพืชเชิงเดี่ยวมากขึ้น 2) วัฒนธรรมหมากและการจัดการหมากของตำบลบางสวรรค์ในปัจจุบัน วัฒนธรรมหมากเข้ามาในพื้นที่นี้ผ่านการใช้ในชีวิตของผู้คน แสดงถึงความสัมพันธ์ระหว่างคนกับธรรมชาติในฐานะเป็นอาหารการกิน เป็นทรัพยากรในลักษณะสวนผสมผสาน เป็นสิ่งของเครื่องใช้ ใช้สร้างที่อยู่อาศัย ใช้รักษาโรค ใช้เป็นของเล่น แสดงถึงความสัมพันธ์ระหว่างคนกับสิ่งเหนือธรรมชาติ คือ ใช้ในพิธีกรรม ความเชื่อ และประเพณี และแสดงถึงความสัมพันธ์ระหว่างคนกับคน คือ ในฐานะสัญลักษณ์ของมิตรภาพ วิถีเศรษฐกิจพอเพียง ดำเนินมาถึงปัจจุบัน ด้านการจัดการหมาก ในปัจจุบันอยู่บนฐานของการส่งต่อ สืบทอดวิธีคิดจากบรรพบุรุษ การให้คุณค่า การใช้ประโยชน์ตามสมัยและความรู้ที่มีในรูปแบบการเรียนรู้ การอนุรักษ์ การผลิตซ้ำ และการจัดการความรู้ การจัดการทางเศรษฐกิจ การประยุกต์และสร้างสรรค์ การรวมกลุ่ม และการเชื่อมโยงกับภายนอกโดยมีคนในตำบลเป็นหลักในการจัดการบนฐานของความพอเพียง ปัญหาสำคัญ คือ การถูกแทนที่ด้วยความรู้ เทคโนโลยีสมัยใหม่ ความรู้เรื่องหมากและ การจัดการเชิงบูรณาการบนฐานความเหมาะสมกับวิถีชีวิตกำลังลดลง 3) ด้านรูปแบบ การจัดการหมากที่นำไปสู่การเสริมสร้างคุณภาพชีวิต เป็นรูปแบบที่ได้จากการสร้างกระบวนการเรียนรู้และกระบวนการมีส่วนร่วม ภายใต้การสังเคราะห์แนวคิดการพัฒนาของโครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดา แนวคิดการพัฒนาที่ยั่งยืน แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง และแนวคิดการจัดการทรัพยากรวัฒนธรรมร่วมกับปรากฏการณ์การจัดการหมากที่เกิดขึ้น ได้รูปแบบการจัดการหมากซึ่งสามารถดำเนินการภายใต้การปฏิบัติและการสร้างกระบวนการเรียนรู้ใน 2 รูปแบบอย่างเชื่อมโยงกัน คือ 1) รูปแบบการจัดการบนฐานชีวิตแบบองค์รวม/บูรณาการ/วัฒนธรรมหมาก ภายใต้การรักษา สืบทอด ต่อยอด ประยุกต์ สร้างสรรค์ ฟื้นฟู ทุกมิติให้เหมาะสมกับสภาพชุมชนและยุคสมัย และ 2) รูปแบบแหล่งเรียนรู้วัฒนธรรมหมากในฐานะแหล่งเรียนรู้ที่มีชีวิต The research on betel nut culture and betel nut management in Bang Sawan sub - district, Phrasaeng district, Suratthani province aims to investigate and study current quality and existence of betel nut and betel nut management in Bang Sawan sub-district in order to find out the betel nut management leading to strengthen life quality of its community members. The study was conducted by using documentary research method along with field data collection with descriptive analysis presentation. The study found that: 1) Bang Sawan sub-district planted 3 kinds of betel nut: local, new and forest species. In the past, local people preferred growing the local species along their boundary with other kind of plants for household consumption. Later, they planted the betel farm separated from other plants. Currently, local people grew betel nut in all community area. Unluckily, the betel nut decreased in number because monoculture was preferred. 2) Referring to current betel nut culture and betel nut management, the betel nut culture appearing in Bang Sawan dwellers’ daily lives reflected in relationship between people and nature as they utilized the plant for food, integrated gardening resources, as materials for building, as medicine and as toy. The betel nut culture also reflected relationship between people and superstition as they used the betel nut for rite, belief and tradition. Besides, it reflected relationship between people and people as they were still used continually as friendship symbol and sufficiency economic. Currently, the betel nut management inherited from generation to generation intellectually in its valuation, utilization, and learning from conservation, reproduction with knowledge management, economic management, application creativity, group management of the community member with connections inside and outside to perform the betel nut management based on sufficiency. The major problems were fading knowledge of betel nut and the existing knowledge superseded by new technologies and reducing integrated management in appropriate way was decreased. 3) The betel nut management leading to strengthen the quality of life was the pattern resulted from learning process and participation process under the synthesis of development concept of The Royal Chitralada Projects, Sustainable Development Concept, sufficiency economy concept, and cultural resources management concept with existing betel nut management phenomenon. The applicable management patterns under practice and learning process were found in 2 related patterns as follows. 1) arranging a management system based on holistic aproach/integration/betel nut culture conservatively with inheritance, development, application and restoration in all aspects to suit to the communities, and up - to - date, and 2) arranging the betel nut cultural learning center as a living learning center.